„Perfect Days”: najlepszy fabularny tytuł Wima Wendersa od trzech dekad

Japońska przygoda Wima Wendersa, niestrudzonego wędrowca kina, rozpoczęła się jeszcze w latach siedemdziesiątych. Odbyła się pod znakiem Yasujirō Ozu, którego niemiecki reżyser był wielkim admiratorem. Tym pierwszym wędrówkom poświęcił później dokument „Tokyo-Ga” (1985), gdzie tropił ślady uniwersalnej „rodziny człowieczej”, zaklętej w czarno-białych kadrach swego mistrza. Podczas kolejnych wypraw, m.in. przy okazji „Notatek o strojach i miastach” (1989), tamten pierwotny obraz stopniowo się zacierał. Dawne swojskie Tokio coraz bardziej przypominało zdehumanizowane miasto przyszłości.

Mimo to uzbrojony w polaroid filmowiec uwieczniał zmieniającą się metropolię, zaliczył nawet niezapomnianą noc w hotelu kapsułowym. W trakcie tych pielgrzymek korzystał też pewnie z publicznych toalet, często intrygujących Europejczyków technologią, architekturą, dizajnem, wkomponowaniem w otoczenie. Niedawno wybudowano siedemnaście takich popisowych przybytków w ramach lokalnego projektu społecznego i w związku z tokijską olimpiadą. Początkowo Wenders miał nakręcić o nich zlecony dokument, ale fabularne „Perfect Days” nie są bynajmniej peanem na cześć japońskich sanitariatów. To skromna oda do życia dobrze przeżytego czy raczej przeżywanego codziennie. Takiego, które satysfakcjonuje, tocząc się swoim trybem domyślnym, aczkolwiek warto czasem przełamać ów bezpiecznie powtarzalny „dzień świstaka”.

Tylko czy może być coś mniej rutynowego niż codzienność czyściciela miejskich szaletów? Tymczasem Harayama (nazwany tak przez Wendersa na cześć głównego bohatera „Jesiennego popołudnia”, ostatniego filmu Ozu) zdaje się lubić swoją pracę. Mogłoby się wydawać, że pucując ubikacje, osiąga coś w rodzaju zen. Albo – jak chciała polska badaczka przyziemnych rytuałów – zagląda w „szczeliny istnienia”. 

Pewnego dnia w takiej właśnie szczelinie mężczyzna znajduje kartkę z zabawą w kółko i krzyżyk, w której ochoczo bierze udział. I jest to jedna z nielicznych społecznych interakcji, jakich będziemy świadkami. Albowiem Tokio nie od dziś uchodzi za miasto ludzi pędzących i samotnych, gdzie istnieją nawet specjalne bary oferujące płatne towarzystwo, niekoniecznie o charakterze erotycznym. Zresztą pandemiczne ograniczenia i nawyki upodobniły wiele innych miast na świecie do japońskiej stolicy. 

Tyle że bohater filmu Wendersa nigdzie się nie spieszy, a jego samotność zdaje się doskonale oswojona. Będąc introwertykiem i milczkiem (aktor Kōji Yakusho to wirtuoz bezsłownej gry), prowadzi Harayama życie intensywne, lecz niekoniecznie urozmaicone. Wypełniają je kupione w antykwariacie książki, puszczane z kaset stare piosenki i zdjęcia drzew, wykonywane oczywiście oldskulowym aparatem. W schludnym mieszkanku na przedmieściach, otoczony własnoręcznie sadzonymi roślinami, „król toalet” przypomina mnicha.

Wenders i jego współscenarzysta Takuma Takasaki skupiają się na tych prostych czynnościach, oszczędzając nam innych szczegółów. Możemy podejrzewać, że człowiek w roboczym kombinezonie wypisał się kiedyś z głównego nurtu, za jaki zwykle uważa się karierę i rodzinę. Jego refleksy pojawiają się na chwilę w sennych przebitkach, a właściwie w czarno-białych instalacjach fotograficznych autorstwa Donaty Wenders, żony reżysera. 

Po przebudzeniu Harayama zdaje się funkcjonować na autopilocie, żyjąc z dnia na dzień i równocześnie pod prąd. Czasem jednak ktoś zaistnieje obok niego mocniej i na dłużej: młody, hałaśliwy współpracownik, któremu całkowicie obcy jest etos sprzątacza, dawno niewidziana nastoletnia siostrzenica z zamożnego domu czy sympatyczna barmanka, którą gra Sayuri Ishikawa, znana od półwiecza jako gwiazda japońskiej piosenki w stylu enka, czerpiącej z rodzimej tradycji. W jednej ze scen wykonuje ona „The House of the Rising Sun” Animalsów i nie będzie to jedyny moment, kiedy Wenders ociepla „Perfect Days” staromodnym przebojem (do jeszcze innego nawiązuje tytuł filmu).

Ktoś powie: czy nie za dużo tego ciepełka w historii o człowieku, który wykonuje jedno z najbardziej wzgardzanych i gorzej płatnych zajęć? Wszystko wskazuje na to, że bohatera stać na całkiem godne życie: na skromne lokum, zaspokojenie podstawowych potrzeb i drobne przyjemności. Jeśli wystarcza mu na nie z pensji oraz ma jeszcze czas i siłę, żeby kontemplować cienie drgających na wietrze liści albo czytać przed snem Faulknera, zaiste piękna to wizja, chociaż sceptyk dopatrzy się w niej pięknoduchostwa.

Podobnie jak prezentacje kolejnych efektownych toalet mogłyby zalatywać promocją nowej toaletowej turystyki. Zwłaszcza że niektóre tokijskie obiekty są dziełem projektantów o światowej renomie, na przykład Sou Fujimoto. Sporo też u Wendersa pozornie bezinteresownego wędrowania z kamerą, typowego dla twórcy „Spotkania w Palermo”. Nie po to jednak, by czymkolwiek nas olśniewać – lepiej celebrować wraz z bohaterem każdy zwykły/niezwykły moment.

„Teraz to teraz” – mówi tonem prostaczka i zarazem buddyjskiego mędrca. A Wenders, schowany za uniformem „wujka klozetowego”, człowieka bez przeszłości i przyszłości, robi w filmie dokładnie to samo, czyli po prostu kolekcjonuje chwile. Bo czymże innym są te starannie opisane blaszane pudła ze zdjęciami wykonywanymi od lat przez Hirayamę, jeśli nie nawiązaniem do sposobu przechowywania tradycyjnej taśmy filmowej?

Reżyser „Lisbon Story” od wielu lat w wymyślonych bądź dokumentalnych opowieściach na gruncie kina i fotografii zajmuje się podobnym kolekcjonerstwem. W dramacie science fiction „Aż na koniec świata” (1991) przepowiadał, na długo przed smartfonami, ogólnodostępnym internetem i pandemią, że masowe i coraz zmyślniej fabrykowane obrazy cyfrowe mogą nas zniszczyć. Trzy dekady później wygłasza już zupełnie wprost pochwałę analogowego, bardziej bezpośrednio doświadczanego życia, która w swoim niewymuszonym wdzięku potrafi być zaraźliwa.

I choć nigdy w tej rubryce nie „gwiazdkujemy” filmów, tym razem, mrugając okiem do jednego z bohaterów „Perfect Days”, trudno się powstrzymać: należy się minimum 8/10. To z pewnością najlepszy fabularny tytuł Wendersa od trzech dekad (zdecydowanie lepiej wychodzą mu ostatnio dokumenty), bo nienachalnie pogodny, rozsądnie małomówny, znajdujący w tym, co niby monotonne i banalne, najczystsze filmowe haiku.

PERFECT DAYS – reż. Wim Wenders. Prod. Japonia/Niemcy 2023. Dystryb. Gutek Film. W kinach od 12 kwietnia.